Մշակույթի նախարարության Պատմամշակութային ժառանգության գիտահետազոտական կենտրոնի փոխտնօրեն, հնագետ Հակոբ Սիմոնյանի շուրջ 40 տարվա պրպտումները տվել են իրենց արդյունքը:
Նոր մեթոդի կիրառմամբ նա տարվա կտրվածքով երեք օրվա ճշգրտությամբ կարողանում է պարզել, թե ե՞րբ են կատարել թաղումներ, ո՞րն է միաժամանակ մահանալու պատճառը:
«Սա բացառիկ հնարավորություն է: Իմանալով մարդկանց մահվան օրը՝ կարող ենք ասել, թե ի՞նչ ողբերգական դեպքեր են կատարվել.ասենք՝ պատերազմներ, մասսայական մահվան դեպքեր, հիվանդություններ, համաճարակներ:
Համադրելով բրոնզեդարյան և ժամանակակից արդյունքները կարող ենք իմանալ, թե այն ժամանակ կլիմայական պայմաններն ինչպիսի՞ն են եղել, ինչպե՞ս են դրանք ազդել թույլ օրգանիզմների վրա:
Օրինակ՝ Վերին Նավերի դամբարանադաշտում (բրոնզի և վաղ երկաթի դարերի , մ․թ․ա․ 23-10-րդ դարեր, Աշտարակից 3 կիլոմետր արևմուտք, Արագածի հարավային ստորոտ) մարդկանց ամենամեծ մահացութունը տեղի է ունեցել փետրվար ամսին, այսինքն, այստեղ հստակ է կլիմայի ազդեցությունը:
Հիմա մեզ մոտ գիտենք, որ փետրվար-մարտ ամիսներին հատկապես մեծահասակների մոտ շատ են գրանցվում մահվան դեպքերը, օրգանիզմը երբ ձմռանը ձգված լինելուց հետո սկսում է հանգստանալ, սթրես է տեղի ունենում, որից հետո մարդը մահանում է:
Բրոնզե դարում, եթե Հայաստանում կյանքի միջին տևողությունը 30 տարի էր, հիմա կարծեմ 60, ուսումնասիրել ու տեսել ենք, թե ի՞նչն է եղել պատճառը, որ այն ժամանակ ու հիմա մահացել են փետրվարին: Պարզվում է՝ կլիմայի ազդեցութունն է, որովհետև պատերազմները հիմնականում ամռանն են տեղի ունեցել:
Ի դեպ, բրոնզե դարում մարդկանց կյանքը շատ կարճ է եղել. 35 տարեկանն արդեն պատկառելի տարիք էր համարվում: Կյանքի միջին տևողությունը՝ 27: Կյանքը դաժան է եղել, անընդհատ պատերազմներ, հիվանդություններ, բժշկության բացակայություն: Ամենաշատը մինչև 55-56 տարեկան են ապրել:
Եզրակացություններ արվում են նաև ելնելով դամբարանների ձևից: Դամբարանները տարբեր կողմնորոշումներ ունեն, դա արել են արևածագի օգնությամբ: Մենք կարող ենք որոշել՝ թաղվածները նույն մշակույթի՞ն են պատկանել, թե՝ տարբեր, մարդիկ նույն էթնիկ ծագո՞ւմն են ունեցել, թե՝ ոչ, որովհետև աշխարհի տարբեր ծագերը էթնիկ կազմավորումների համար տարբեր են: Մի դեպքում արևելքն է, մի դեպքում հյուսիսը, հարավը ու այս ամենի բացահայտումը հնագիտության ու աստղագիտության միջոցով հետաքրքիր արդյունք է տալիս»,-Asekose.am-ի թղթակցի հետ զրույցում ասաց Հակոբ Սիմոնյանը՝ հավելելով.
«Մինչ օրս էլ, երբ մարդ է մահանում, որոշ գյուղերում քահանան ասում է, թե դեմքն ուղղեք արևածագի կողմը, բայց մարդիկ չեն մտածում, որ այն ամեն օր տարբեր կողմից է լինում: Ամենամեծ տատանումը լինում է ամռան ամենաերկար ու ձմռան ամենակարճ օրերին: Պարզվում է՝ դամբարանները, որոնք ունեն տարվա շեղվածություն, արևածագի հետևանքով են եղել: Նայել, ասել են՝ ահա այս կետը արևածագն է, բայց արևը վաղուց իր դիրքը փոխել է»:
Հնագետը նշում է՝ այսօր մենք ունենք 500-ից ավելի դամբարաններ, որոնք այդ սկզբունքով ուսումնասիրվել են: Միայն Կարմիր բլուրում դրանք 300-ն են:
«Առաջիկայում գիրք կհրապարակի.սա կարող են կիրառել բոլոր երկրներում, որտեղ կա զարգացած կրոնական համակարգ, ժամանակին ունեցել են քրմական դաս: Միայն նրանք կարող էին առավոտ զարթնել, որոշել արևածագը և այլն»:
Անի Կարապետյան