«Փաստ» օրաթերթը գրում է. «ՀՀ գործող իշխանությունները պատրաստվում են սեպտեմբերի 17-20-ը Հայաստանում Համաշխարհային հայկական երկրորդ գագաթաժողով անցկացնել, դրան հրավիրել Սփյուռքի և Հայաստանի շուրջ 1000 ներկայացուցիչների: Անշուշտ, իշխանությունն էքսցեսներից խուսափելու համար, ըստ մեզ հասած տեղեկությունների, բավական ընտրողաբար է կազմելու մասնակիցների ցուցակները՝ ցույց տալու, որ Սփյուռքից լայն աջակցություն ունի։ Անկախության երեսուն տարվա ընթացքում Հայաստան-Սփյուռք-Արցախ եռամիասնությունը կարևոր գաղափար է եղել մեկտեղելու հայության բոլոր ջանքերը՝ ի նպաստ հայկական երկու պետությունների զարգացման, օտար երկրներում հայ համայնքների հնարավորությունների հավաքագրման, դրանք հօգուտ հայկական խնդիրների լուծման։ Իրավիճակն արմատապես սկսեց փոխվել Նիկոլ Փաշինյանի օրոք, հատկապես 44-օրյա պատերազմից հետո։
Փաշինյանն սկսեց Սփյուռքի հայկական կառույցներին իրեն հակառակորդ համարել, նրանց նկատմամբ քաղաքականությունն էլ այդ պրիզմայով վարել։ Այս տարի հունիսի 19-ին Փաշինյանը հանդիպել էր մի խումբ սփյուռքահայերի հետ և վիճահարուց հայտարարություններ արել։ Ըստ Փաշինյանի, մեր պատմության մեծ մասում, Երրորդ հանրապետության պատմության ընթացքում, Սփյուռքը հաճախ կամ երբեմն դիտարկվել է որպես ՀՀ կառավարման օժանդակ ինստիտուտ։ Նրա խոսքով, իրենց ռազմավարությունը, ՀՀ անվտանգության ապահովման հայեցակարգային հենքը լեգիտիմությունն է, և կարող են գործել միայն այնտեղ, ուր ունեն գործելու իրավազորություն և լեգիտիմություն։ Ըստ Փաշինյանի, այս հանգամանքի բերումով անխուսափելիորեն տեղի են ունենալու սոցիալ-հոգեբանական փոփոխություններ նաև Հայաստան-Սփյուռք հարաբերություններում։
Չենք ցանկանում որպես բարոյախոս թվալ, բայց Փաշինյանի այդ խոսքերն՝ ուղղված Սփյուռքին, վիրավորանք են։ Փաստացի, Փաշինյանի այս հայտարարություններն առաջին հերթին ուղղված են Սփյուռքի ավանդական կառուցակարգերին, որոնք ահռելի աշխատանք են տարել հայապահպանության ուղղությամբ, իսկ անկախությունից հետո շոշափելի լոբբիստական քայլեր կատարել Հայաստանին օգնելու, Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման, Արցախի ինքնորոշման իրավունքն առաջ տանելու համար։ Արցախի ինքնորոշումից Փաշինյանի իշխանությունը վաղուց հրաժարվել է, այսօր էլ Ցեղասպանության ճանաչումը ոչ միայն գերակայություն չեն համարում, այլև փորձում են մոռացության մատնել։ Հետևաբար, Փաշինյանին պետք է Սփյուռքում գործող և այդ հարցերի ջատագով կառույցները թուլացնել՝ նոր կառույցներ ստեղծելով։ Դրան է միտված տարբեր երկրներում Սփյուռքի հարցերով հանձնակատարներ նշանակելու հանգամանքը։
Փաշինյանն իրենց կողմնակից «Սփյուռք» է ստեղծում։ Հունիսի 19-ի Փաշինյանի հայտարարությանն է անդրադարձել «Կալիֆորնիա Կուրիեր» թերթի հրատարակիչ և խմբագիր Հարութ Սասունյանը: Նրա բնութագրմամբ, հունիսի 19-ին «Փաշինյանը սխալ բաներ է ասել Սփյուռքի մասին»: Սփյուքահայ լրագրողի տեսակետով, Փաշինյանի այն միտքը, որ «Սփյուռքը դիտարկվում է որպես ՀՀ կառավարման օժանդակ ինստիտուտ», հեռու է իրականությունից և դրա մասին երբևիցե ոչ ոք նման բան չի ասել, այլ իրենք միշտ դիտարկել են Սփյուռքի դերը՝ հայրենիքին մարդասիրական օգնություն, ներդրումներ և մասնագիտական փորձառություն տրամադրելու համար, իսկ Փաշինյանը փաստացի ոչինչ չգիտի հայկական Սփյուռքի խնդիրների մասին: Սփյուքահայ լրագրող Հարութ Սասունյանին ավելի շատ վրդովեցրել են Փաշինյանի խոսքերը՝ կապված այն հարցի հետ, թե քանի հայ կա աշխարհում: «Եթե այս հարցը իսկապես հետաքրքրում է վարչապետին, ապա նա պետք է հանձնարարի Սփյուռքի գործերի գլխավոր հանձնակատարին՝ համաշխարհային հետազոտություն իրականացնել և կազմել աշխարհի հայերի ավելի ճշգրիտ թիվը»,- իր խոսքում նշել է Սասունյանը։
Սփյուռքը միշտ իր հայրենիքին եղել է օգնական իր հնարավորություններով։ Պետք է փաստենք, որ Անկախության 30 տարիներին մեծ է եղել հայրենիքում բնակվող հայրենակիցներին դրամական և նյութական օգնությունը: Մասնավորապես, 90-ականներին հայաստանաբնակ մեր հայրենակիցների մեծ մասը ապրել, գոյատևել է Սփյուռքի իրենց բարեկամների դրամական օժանդակությունների շնորհիվ: Ի դեպ, այդ օժանդակությունը շարունակվում է մինչ այսօր: Իսկ այդ օժանդակության բացակայության դեպքում հայ հասարակության մի հատված կզրկվի օրվա ապրելու հնարավորությունից: Պետք է հստակ ամրագրենք, որ Հայաստանն իր բոլոր քաղաքացիների, ինչպես նաև համայն հայության Հայրենիքն է: Ուրեմն, ո՞րն է հայերի և հայկականության պահպանության բանաձը: Սփյուռքի շատ հարուստ հայեր այս 30 տարվա ընթացքում մեծ աշխատանք են կատարել հայրենիքում, կառուցել եկեղեցիներ, կատարել ներդրումներ, ստեղծել արժեքներ, բացել աշխատատեղեր, վերափոխել ոլորտներ՝ արդիականացրել համաշխարհային չափանիշներին, նորովի ներկայացրել հայրենիքի հնարավորություններն աշխարհին և հպարտացել հայրենիքի կարողություններով:
Այդպիսի մեծ հայերից է Էդուարդո Էռնեկյանը, որ մեծ ներդրումներ է կատարել բանկային ոլորտում և գինու արտադրության բնագավառում: Վերջինս նաև ամբողջովին նոր միջազգային օդանավակայան կառուցեց Հայաստանում: Ֆրանսիահայ շանսոնյե Շարլ Ազնավուրը, որն իր՝ հայ լինելով ու երգով ամբողջ աշխարհին հայտնի դարձրեց՝ ով է հայը, որտեղ է գտնվում Հայաստանը: Նրա ամեն մի ակնարկ հայ լինելու մասին իր երգի սիրահարների շրջանում մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել դեպի Հայաստանը, դեպի քրիստոնեությունը՝ որպես պետական կրոն աշխարհում առաջինն ընդունած հայ ժողովուրդը: Հայաստանի, հայրենիքի հանդեպ սերը, Հայաստանի 3-րդ Հանրապետությամբ ոգևորված ու իրենց լուման ներդրած հայերի թիվը շատ է, իսկ նրանց կատարած աշխատանքը՝ շատ մեծ: Հարյուրավոր հատորները քիչ կլինեն, եթե դրանց մասին պատմաբանները գրեն և սերունդներին փոխանցեն սփյուռքահայ բարերարների կատարած աշխատանքները հայրենիքում: Սփյուռքը, լինելով 20-րդ դարասկզբի Հայոց ցեղասպանության և դրան հետևած պատմական հայրենիքի հայաթափման ողբերգական հետևանքը, իր բուն էությամբ բացասական երևույթի արգասիք է։
Բայց, ի հեճուկս չարակամների, այսօր Սփյուռքը դժբախտությունից վերաճել է բարեբախտության՝ անկախություն վերստացած Հայաստանի համար դառնալով նյութական ու հոգևոր օջախ։ Աշխարհի բոլոր հայերը՝ անկախ բնակության վայրից, դավանանքից ու սոցիալական դրությունից, մեկ հայրենիք գիտեն՝ Հայաստանի Հանրապետությունը: Հայ իրականության մեջ Սփյուռքի մասնաբաժինը թե՛ քանակական, թե՛ որակական առումներով հսկայական է։ Հայաստանի իշխանությունները պարտավոր են օժանդակել Սփյուռքում հայապահպանությանը, պաշտպանել Սփյուռքի մեր հայրենակիցների իրավունքներն ու շահերը, ինչպեսև անել կարելին՝ գործնական քայլերով համախմբելու համար սփյուռքյան ողջ կարողականությունը, ընդգրկելով նաև սփյուռքահայ անհատներին, գիտնականներին, մտավորականներին, արհեստավարժներին:
Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է նպաստի յուրաքանչյուր սփյուռքահայի՝ Հայաստանի և իրար հետ հաղորդակցման հնարավորությունների հեշտացմանը, օժանդակի Սփյուռքում հայապահպանության ծանր գործին։ Հայաստանի Հանրապետությունը պետք է դառնա սփյուռքահայ բոլոր համայնքներին կապող օղակը, շփման գլխավոր կենտրոնը։ Սփյուռքն իր հերթին Հայաստանի և աշխարհի միջև պետք է լինի մշակութային, տնտեսական, քաղաքական կապի և համագործակցության լավագույն կամուրջը։ Վստահաբար պետք է փաստել, որ ցանկացած երկիր, որտեղ գոյություն ունի հայկական գաղթօջախ, պետք է համարվի Հայաստանի ազգային շահերի գործողության գոտի։ Վերադառնալով գործող իշխանությունների նախաձեռնությանը՝ սեպտեմբերի 17-20-ը Հայաստանում Համաշխարհային հայկական երկրորդ գագաթաժողով անցկացնել, պետք է նշել, որ, շատերի համոզմամբ, այդ գագաթաժողովում շատ կարևոր է բարձրացնել համաշխարհային հայկական հզոր նոր կազմակերպության՝ «Վերակառուցման և զարգացման հայկական բանկի» ստեղծման գաղափարը, ինչն օրախնդիր է հայ հասարակության համար, դա կարող է համախմբող դեր կատարել ողջ հայության համար:
Չպետք է թույլ տալ, որ Սփյուռքը տարրալուծվի այլ ազգերի մշակույթներում, այլ Հայաստանի հետ համաշխարհային քաղաքակրթության բեմահարթակում հանդես գա որպես ինքնուրույն և ինքնատիպ դերակատար՝ սեփական դիմագծով, արժեքավոր ասելիքով և արժանապատիվ կեցվածքով։ Աշխարհի ազգերից շատերն անգամ չգիտեն Հայաստանի և հայ ժողովրդի մասին, բայց այդ օջախների ակտիվ աշխատանքի շնորհիվ հայ ազգի սխրանքների մասին տեղեկանում են հենց այդ օջախներից: Պետք է փաստենք, որ այս վերջին հարյուրամյակում հայ ժողովուրդը, օտարության մեջ անցնելով դժվար փորձություններ, ստեղծել է ինչպես հոգևոր օջախներ՝ կառուցել եկեղեցիներ, այլ նաև հայալեզու դպրոցներ և այլ կրթօջախներ:
Այդուհանդերձ, այսօր Սփյուռքի քանակական աճը՝ ի հաշիվ Հայաստանի բնակչության շարունակվող արտահոսքի, անցանկալի գործընթաց է, ցավալի իրողություն։ Այս համատեքստում ազգային համաշխարհային նոր ֆինանսական կառույցի՝ «Վերակառուցման և զարգացման հայկական բանկի» ստեղծման գլխավոր նպատակը պետք է լինի ամբողջ Սփյուռքի համախմբումը։ Կարծում ենք, որ այս կառույցի աշխատանքների առաջին ուղղությունը կարող է լինել՝ մասնավորաբար ֆինանսավորել «Շողակաթ» հեռուստաընկերության անխափան գործունեությունը։ Հիշեցնենք, որ արդեն մեկ ամսից ավելի է՝ տարաբնույթ խոսակցություններ կան «Շողակաթ» հեռուստաընկերությունը փակելու՝ գործունեության ֆինանսավորումը դադարեցնելու մասին։ ՀՀ գործող իշխանությունը չի կարող «անտեսել» Սփյուռքի դերը Հայաստանի Հանրապետության պետականության զարգացման գործում:
Արդեն մեկ դարից ավելի ստեղծված բազմամարդ հայկական գաղթօջախները փորձում են ամեն ինչ անել, որ օտարության մեջ չկորցնեն իրենց ինքնությունը, հայ լինելը: Նրանք մշակութային արժեքների պաշտպանությամբ փորձում են պահպանել կապը հայրենիքի հետ: Կարծում ենք, որ այսօր ՀայաստանՍփյուռք փոխհարաբերություններում ազգային անվտանգության տեսանկյունից խիստ կարևոր են հայրենադարձության խթանումն ու գործընթացի կանոնակարգումը: Այդ նպատակով հրատապ է «Հայրենադարձության մասին» ՀՀ օրենքի ընդունումը՝ պետության կողմից հստակ պարտավորությունների ստանձնմամբ, այդ թվում՝ վերադարձողների սոցիալական հիմնահարցերի լուծման, հասարակությանը նրանց ամրագրմամբ։ «Վերակառուցման և զարգացման հայկական բանկի» ստեղծման գաղափարը և «Հայրենադարձության մասին» ՀՀ օրենքի ընդունումը կարող են լինել շատ լավ ծրագրեր, որոնք կարելի է առաջ քաշել Սփյուռքի և Հայաստանի շուրջ 1000 ներկայացուցիչների մասնակցությամբ ՀՀ-ում կազմակերպվելիք Համաշխարհային հայկական երկրորդ գագաթաժողովի ժամանակ»:
