Նիկոլիզմը, որպես գաղափարախոսություն, միշտ հակադրել է իրեն հայրենասիրության ցանկացած ձևին։ Հայրենասիրության կիրառական, պարզեցված սահմանումը՝ հանուն հասարակության անձնական զոհաբերությունը պատրաստակամությունը, երբեք աջակցություն չի գտել ընդգծված անհատականությյամբ նիկոլականների շրջանում։ Այս մասին ՀՀ նախկին դեսպան Միքայել Մինասյանը գրում է Տելեգրամ ալիքում:

Ըստ ստուգատեսի՝ նրանց մեծ մասը վայելում էր պարբերական հիվանդությունը և այլ սկոլիոզներ, որոնք խանգարում էին նրանց ծառայել բանակում։ Եվ օրինաչափ է այն, որ այդ մարդկանց խանգարում էին նրանք, ովքեր հասարակությունն ավելի բարձր են դասում անձնականից։ Եվ զարմանալի չէ, որ Նիկոլին հաջողվեց հայրենասերների համար հավաքական պատիժ հորինել։

Կոլեկտիվ պատժի ամենահայտնի եղանակը դեցիմացիան է՝ յուրաքանչյուր տասներորդի մահապատիժը վիճակահանությամբ. Հին Հռոմի բանակում կարգապահական պատժի բարձրագույն միջոց է։

«Ես վստահ եմ, որ իշխանական թերամիտները չգիտեին այդ տերմինը։ Բայց նրանք շատ լավ գիտեին, թե ինչպես վարվել իրենց համար անհարմար հայրենասերների հետ։

Ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմին հայկական կողմից անմիջականորեն մարտական գործողություններին մասնակցել են շուրջ 50000 զինծառայողներ, պահեստազորայիններ և կամավորներ: Զոհվածների թիվը, որն իշխանության կողմից խիստ թաքցված է, մոտ 5000 է։ Խորհեք այս թվերի մասին. զոհվեց պատերազմի յուրաքանչյուր 10-րդ մասնակիցը։

Քանակական զուգադիպությունը, պարզ է, որ պատահականություն է։ Պատահական չէ մոտեցումը. ստեղծել մի իրավիճակ, երբ միայն հայրենասերը ռիսկի տակ կդնի իր կյանքը։ Եվ երբ հայրենասերի կյանքը կախված կլինի միայն պատահականությունից։

Հենց այդ պատճառով էլ Նիկոլին կենսականորեն անհրաժեշտ է թաքցնել զոհերի, վիրավորների, անհետ կորածների և գերիների մասին տվյալները։ Այդ թիվը համընդհանուր չափանիշն էր նրա մեղքի (և եկեք չմոռանանք նրա ֆանկլուբը, այդ մարդիկ նույնպես մեղավոր են), այդ թիվն այն արյունալի գինն է, որը ժողովուրդը վճարել է Նիկոլի իշխանության համար։ Նա շատ լավ գիտակցում է, թե ինչ է հատկապես սպասվում նրան, ով ուղարկեց մարդկանց ակնհայտ կոտորածի, ստիպելով նրանց խաղալ առավել զզվելի տեսակի ռուսական ռուլետկան. Եվ այդ պատճառով էլ՝ լռում է։ Լռում են նրա հանցակիցները։ Լռում է նրա ֆան ակումբը։

Սակայն ես չեմ պատրաստվում լռել։

Գրեթե 60 տարի առաջ Ալեքսանդր Գալիչը գրել էր այն մասին, թե ինչպես են լռողները դառնում դահիճների աջակիցները:

Թող այլոք բղավեն վհատված,

Դժգոհեն և ցավից, և սովից:

Մենք գիտենք՝ ձեռնտուն լռություն է,

Մենք գիտենք՝ լռությունը ոսկի է:

Հեշտությամբ կդառնան հարուստներ,

Հեշտությամնբ կդառնան առաջնորդ,

Հեշտությամբ կդառնան դահիճներ:

Լռեցեք, լռեցեք, լռեցեք…»

«Пусть другие кричат от отчаянья,
От обиды, от боли, от голода!
Мы-то знаем — доходней молчание,
Потому что молчание — золото!
Вот так просто попасть в богачи,
Вот так просто попасть в первачи,
Вот так просто попасть в — палачи:
Промолчи, промолчи, промолчи!..»