«Հասարակությունն իմ արվեստն ավելի լավ գիտի քան ես: Իբրև նկարիչ իմ նպատակն է ստեղծել բովանդակալից և գեղեցիկ պատկերներ»- այս պարզ, բայց ամեն ինչ ասող բնորոշմամբ է նկարագրում իր արվեստը հայ ժողովրդի արժանի զավակ Դանիել Վարոուժան Հեճինյանը: Ծնողները նրան անվանել էին Դանիել Վարուժան: Եղեռնից նահատակված բանաստեղծ Դանիել Վարուժանի անունը կրելով նա իր ամենակարող վրձինը ծառայեցնում է Հայոց ցեղասպանության ճանաչմանը և իր հիմնական գաղափարախոսությանը՝ խաղաղություն արվեստի միջոցով: Վարուժանի գործունեության ոլորտն այնքան լայն է, որ նրա մասին հրատարակված գրեթե բոլոր հոդվածներում մասամբ է ստացվում անդրադառնալ նրա արվեստին, այդ իսկ պատճառով այս հարցազրույցի ընթացքում մենք կփորձենք անդրադառնալ բացառապես միայն հեճինյանական արվեստի ստեղծմանն ու առաջադրած խնդիրներին:

• Գ. Հ.- Շատ արվեստագետներ բացի ստեղծագործելուց նաև իրենք են հանդիսացել արվեստի տեսաբաններ և քննադատներ: Մասնավորապես Արշիլ Գորկին, Մինաս Ավետիսյանը և շատ ուրիշներ: Ինչպիսի՞ն է Ձեր մոտեցումն այդ հարցին:

• Վարուժան- Նկարիչը նկարում է այնպես ինչպես իր սիրտն է զգում, այս զգացածին անուն տալիս է դիտողը կամ արվեստաբանը: Լինում են ուրիշ նկարիչների գործեր, որոնք տպավորում են ինձ, բայց արվեստագետի աչքը մեխանիկորեն նայում է տեխնիկային: Իսկ արվեստաբանը այլ փնտրտուքի մեջ է, և սովորաբար գտնում է այնպիսի բաներ, որ անգամ նկարիչը չէր մտածել այդ մասին, բայց ստացել էր ստեղծագործական ինտուիցիայի շնորհիվ:

• Գ. Հ. - Կհիշե՞ք մի այդպիսի դրվագ Ձեր կյանքից:

• Վարուժան- Հայաստանի Անկախության 25-ամյակի առիթով «Հայաստան- Սփյուռք- Արցախ» խորագրով մի նկար էի նկարել, որտեղ պատկերել էի Հայաստանի քարտեզը՝ աղջկա պրոֆիլով, ով ձեռքին ամուր բռնել է Արցախը, իսկ կենտրոնում միահյուսված է սփյուռքի խորհրդանիշ՝ կռունկը: ՀՀ սփյուռքի նախարար Հրանուշ Հակոբյանը նկարում նկատելով սլաքաձև մի հատված հարցրեց, թե ինչ խորհուրդ ունի դեպի վեր ուղղված այդ նշանը: Ես պատասխանեցի, որ դա ընդամենը տան տանիք է: Նա ինձ հետ չհամաձայնեց՝ տեսնելով այնտեղ սփյուռքի վերելքի խորհուրդը: Իսկ ներքևի հատվածը նմանեցրեց երկրագնդի, որ ինքս առանձնապես չէի էլ նկատել, այն ասոցիացնելով աշխարհով մեկ սփռված հայության հետ: Ես իսկապես շատ բաներ չեմ նկատում, նկարում եմ այն ինչ զգում եմ: Նկ
արին նայելու պրոցեսը նման է սուրճի գավաթ նայելու ընթացքին: Անծանոթ աչքն էլ նայելով նկարին ամեն պատկեր կապում է իր զգացմունքներում ու մտքերում եղած պատկերների հետ: Դու՝ որպես նկարիչ, համաձայնում ես, քանի որ եթե դիտորդը տեսնում է ինչ-որ բան, ապա դա կա նկարի մեջ:

• Գ. Հ.- Մի առիթով Դուք նշել եք, որ ուսանողության տարիներին Դուք եք հաճախ եղել Ձեր բնորդը և բազմաթիվ ինքնադիմանկարներ եք արել: Ինքնադիմանկարների առկայությունը նկարչի կյանքում կարելի է համարել ինքնաճանաչողության ճանափարհ: Ե՞րբ այդ ճանապարհն ավարտվեց Ձեզ մոտ, երբանի՞ց դադարեցիք ինքնադիմանկարներ անել:

• Վարուժան - Ինձ մոտ դա ոչ այնքան ինքնաճանաչում էր, որքան հետազոտական աշխատանք : Երբ դու ես քո բնորդը, ինքդ քո ներկայությամբ կարող ես քեզ ազատ զգալ: Այս պարագայում քեզ խանգարող չկա, որևէ մեկին գոհացնելու խնդիր չունես: Ստացվում է, որ դու ես քո պատվիրատուն, և՛ նկարիչը և՛ բնորդը, ու այդպես դու կարող ես տարբեր դիմագծեր ընդունել: Այս ամենը դիմանկարի ժանրի ուսումնասիրման ու համապատասխան տեխնիկան հասկանալու ճանապարհ էր:
• Գ. Հ. - Այդ պարագայում ինքնաճանաչողությունն իր ո՞ր դրսևորմամբ է Ձեզ մոտ հանդես եկել:

• Վարուժան - Դա երկար ճանապարհ է, դու անընդհատ քո մեջ տարբեր բնավորության գծեր կարող ես հայտնաբերել, որ նախկինում չես էլ նկատել: Դու կարող ես քեզ կյանքի այս կամ այն էտապում այնքան կարող զգալ, որ անգամ մի պահ չհավատաս քո արածներին: Երբեմն դիմացինը ավելի կարողանում է ճանաչել քեզ, քան դու ինքդ: Նկարելու պրոցեսում դու կարող ես որսալ քո բնավորության ինչ որ գիծ, բայց միայն այդ պահին: Մնացյալ դեպքերում դա երկար ինքնաճանաչման անընդհատ պրոցես է:

• Գ. Հ. - Ձեր նկարներում հաճախ ենք տեսնում կնոջ ֆիգուրների կողքին երաժշտական գործիքների առկայությունը, իսկ որոշներում էլ դրանք առկա են անուղղակի կերպով և զգացվում է ուժեղ երաժշտականություն: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված:

• Վարուժան - Հայրս միշտ նվագում էր, ես հաճախ զարմանում էի, թե այս մարդը ով ցեղասպանություն էր ապրել, ինպե՞ս է կարողանում այդքան գործիքների վրա նվագել: Դա նրա բնատուր տաղանդն էր, նվագում էր բացառապես բոլոր գործիքների վրա: Կարող էր անգամ երկու պատահական լար ձգել և երաժշտություն ստեղծել: Ես էլ եմ շատ փորձել, բայց չի ստացվել: Ինձ մոտ նկարելն է լավ ստացվում: Մարդ պետք է գնահատի այն, ինչ իրեն տրված է:  

• Գ. Հ. - Մի այսպիսի խոսք կա. Ասվում է՝ ‹‹Շիշկինը չէր կարողանում մարդ նկարել՝ նկարում էր ծառեր: Սուրիկովը ծառեր չէր կարողանում նկարել՝ նկարում էր մարդիկ: Այվազովսկին չէր կարողանում անել ո՛չ նա, և ո՛չ էլ նա: Նկարում էր ծով››: Հետաքրքիր է իմանալ Վարուժանական արվեստում ինչի պատկերումն է ամենից ավելի դյուրին ստացվում, և ինչն է որ այնքան էլ լավ չի ստացվում:

• Վարուժան - Անշուշտ պետք է գնահատել այն ինչ քեզ տրված է և չընկնել այն բաների հետևից, որն ուրիշներինն է: Շիշկինն ունեցել է շատ մեծ ձեռքեր և զարմանալին այն է, թե ինչպես է կարողացել այդ փոքրիկ վրձնով այդքան նրբագեղ տերևներ նկարել: Ես էլ ծով նկարելու մեջ որոշ հարցեր ունեմ, և չեմ էլ փորձում պարտադիր ստանալ այն, ինչը ինձ տրված չէ: Իմ ուժեղ կողմը, իբրև նկարիչ համարում եմ կոմպոզիցիայի ստացումը: Այն ինձ մոտ շատ արագ է ստացվում: Մանավանդ, որ ես չեմ նկարում նախածին գաղափարներով:
• Գ. Հ.- Եթե ոչ նախածին գաղափարներով, ապա ինպե՞ս է տեղի ունենում Ձեզ մոտ ստեղծագործական նյութի թեմայի ընտրությունը, կամ ե՞րբ է գալիս ստեղծագործական մուսան:

• Վարուժան - Մուսան գալիս է այն ժամանակ, երբ ես որոշում եմ նկարել: Այդ ժամանակ է, որ մուսայի ներկայությունը սկսում է պարտադրող դառնալ: Թեման ծնվում է անկախ քեզնից, նկարելու պրոցեսի ընթացքում:

• Գ. Հ. - Ինչպե՞ս եք Դուք համարում, որ նկարելու որոշումը ավելի շատ մտային, թե՞ զգայական պրոցես է:

• Վարուժան - Դա և՛ մտային է, և՛ զգայական: Թղթի, մատիտի, գծի հարաբերության համար դա պետք է լինի մտային: Այն ամենն ինչ վերաբերվում է տեխնիկային, դա չի կարող լինել զգացմունքային: Իսկ արդեն ստեղծված պատկերները՝ քո զգացմունքերի հայելին են:

• Գ. Հ.- Զգացմունքներն էլ իրենց հերթին պայմանավորված են տրամադրություններով: Իսկ եղանակը պայմանավորու՞մ է Ձեր տրամադրությունը:
 • Վարուժան - Անշուշտ, երբ լինում է լավ և արևոտ օր՝ ես չեմ ուզում նկարել: Ուզում եմ տանից դուրս գալ և վայելել օրս բնության մեջ: Երբ դրսում մռայլ, անտրամադիր եղանակ է, այդ դեպքում տրամադրության արթնացում է սկսում տեղի ունենալ իմ ներսում: Սովորաբար սիրում եմ աշխատել գիշերները կամ վաղ առավոտյան:
• Գ. Հ.- Գիտեմ, որ սիրում եք նոր նկարին նայելով քնել: Արդյո՞ք այդ նախընտրությունը պայմանավորված է կյանքի որևէ դրվագի հետ:

 • Վարուժան - Այո՛, երբ ես նոր էի եկել Ամերիկա առավոտից մինչև երեկո աշխատում էի: Եվ կարծում էի, որ միայն գիշերն է իսկապես իմը, երբ ես կարող եմ ստեղծագործել: Քանի որ գիշերվա ժամերը շատ կարճ էին, ես ինձ համար հատուկ ժամացույց էի ստեղծել և օրը դարձրել 48 ժամ: Այդպիսով կարծում էի, թե իմ գիշերվա ժամերը երկար են, և ավելի շատ ժամանակ կա ստեղծագործելու: Շատ հետաքրքիր է, երբ լույսը բացվում է և դու վաղորդյան լույսի տակ նայում ես քո արդեն ավարտված նոր նկարին: Դա ինձ յուրահատուկ հրճվանք է պատճառում:

• Գ. Հ.- Արդեն խոսել ենք երաժշտության մասին, բայց ինձ հետաքրքրեց, թե Դուք ստեղծագործելու ընթացքում երաժշտություն լսու՞մ եք:

• Վարուժան - Հանգստի ժամանակ սիրում եմ լսել ջազ՝ սաքսաֆոնի կատարմամբ, դասական երաժշտություն, սիրում եմ Կոմիտասի, ինչպես նաև Եկմալյանի շարականները, հայկական ժողովրդական երգեր... Նայած տրամադրության: Հետաքրքիրն այն է, որ երբ ես նկարում եմ առհասարակ երաժշտություն չեմ լսում, ընդհանրապես աշխարհից կտրվում եմ: Մատիտի ձայնն ինքնին ինձ համար արդեն երաժշտություն է: Դու լսում ես, թե ռիթմը ինչպես է սկսվում, արագանում կամ դանդաղ ավարտվում, դա իսկապես երաժշտություն է: Դրսից երաժշտությունը ինձ սովորաբար խանգարում է, քանի որ ես սկսում եմ տարվել այդ երաժշտությամբ, և դրանից նկարը տուժում է: Նկարելը հոգեկան լուրջ պրոցես է, աղոթքի նման, երբ դու հաղորդակցվում ես քո արարչի հետ, գտնվում ես քո զգացմունքային դաշտի մեջ և պետք է կյանք տաս կտավին, պետք է նոր ծնունդ տաս: Դա նվիրական պահ է, նման կնոջ՝ երեխա լույս աշխարհ բերելուն: Պահ է լինում, դու զգում ես, որ դու և նկարը նույնացել՝ դարձել եք մեկ:

• Գ. Հ.- Ինչպե՞ս կմեկնաբանեք գույնի դերն արվեստում:

 • Վարուժան - Գույնը ծնվում է հարաբերությունների մեջ: Երբ ներկը հարաբերության մեջ է մտնում մեկ այլ ներկի հետ՝ ծնվում է գույնը: Երբ դու ունես գույնի հարաբերության զգացողություն, ապա կտավը դադարում է լինել ներկված, այլ լինում է գունեղ: Գույնը շատ հզոր կողմ է արվեստում, դու դրանով կարող ես ներթափանցել մարդկանց հոգիները կամ նույնիսկ բուժել որոշ բարդույթներ: Ամեն գույն պետք է լինի իր տեղում և պետք է ներդաշնակ հարաբերության մեջ գտնվի մյուս գույների հետ, այլապես նկարը կնյարդայնացնի: Պետք է ճիշտ հնչեցնել գույները, քանի որ այդ աշխարհն ինքնին մի մեծ սիմֆոնիա է:

• Գ. Հ.- Եթե Ձեր ստեղծագործությունները բաժանենք շրջանների, կստացվի հալեպյան շրջան, հայաստանյան շրջան և ամերիկյան շրջան: Անշուշտ, տեղանքով պայմանավորված նկատելի են գունային պալիտրայի փոփոխությունները: Բայց, հատկապես, վերջին շրջանում նկատելի է հայկական եռագույնի առատ օգտագործումը Ձեր արվեստում: Կարո՞ղ ենք դա համարել կարոտի արտայահտության նշան:

• Վարուժան – Իհարկե կարելի է բաժանել շրջանների, դա արվեստաբաններին հաջողվում է: Տարիների ընթացքում երանգապնակի, ինչպես նաև ոճային փոփոխությունները բնորոշ են բոլոր նկարիչներին: Ընդհանրապես նկարիչների մոտ նկատվում են անցումային շրջաններ իրենց ուրույն ոճի որոնման ճանապարհին, երբ տեսողականը դառնում է զգայական և սկսում են նայել նյութին ներսից և ոչ արտաքինից: Անդրադառնալով գույներին՝ կարծում եմ որքան գույները շատ են, այնքան դու չես տիրապետում քո գունապնակին: Գույնը, ինչպես և ոսկին, ունի իր արժեքը: Չի կարելի առատորեն և աննպատակ շռայլել կտավի վրա: պետք է ամեն պարագայում չկորցնել գույնի զգացողությունը: Տարիների ընթացքում գույները մաքրվում են և դու ստեղծում ես քո սեփական գույների երանգապնակը: Ես սիրում եմ, որ նկարս լինի գունեղ, բայց միևնույն ժամանակ զուսպ: Վերջին շրջանում հայկական եռագույնի առատ օգտագործումն իմ արվեստում պայմանավորված էր Հայաստանի և Արցախի Հանրապետությունների անկախությանը նվիրված նկարաշարով: Այնուհանդերձ, միայն գույնը չէ, որ դարձնում է նկարի գեղեցկությունն ու կատարումը լիարժեք:

• Գ. Հ.- Իսկ ի՞նչն է դարձնում նկարը լիարժեք:

• Վարուժան – Լիարժեք ասելով նկատի ունեմ պրոֆեսիոնալիզմը արվեստում, լույսի և ստվերի հարաբերությունը, ծավալների ընտրությունը, մակերեսի մշակումը, գունային հարաբերությունները, վրձնահարվածները և այլն: Անկախ այդ բոլորից նկարը լիարժեք է դառնում ժամանակի մեջ, երբ այն բոլոր ժամանակներում մնում է այժմեական:
• Գ. Հ.- Միանգամից հիշեցի մաստեխինի տեխնիկան: Այնտեղ գույնի առատ օգտագործում է, դրան ի՞նչ կասեք:

• Վարուժան – Եթե նկարը համոզում է քեզ, կապ չունի թե այն ինչով է արված՝ մաստեխինով թե վրձնով, պաստելով կամ մատիտով, աբստրակցիա կլինի թե ֆիգուրատիվ արվեստ, գունային թե մոնոխրոմ... Երբ նայում ես Ջեկսոն Պոլակի գործերին, առաջին հայացքից թվում է թե կտավի վրա  սփռված առատ գույների կուտակում է, սակայն կտավն, ասես, տիեզերք լինի՝ ամեն գույն ու գիծ դրված են իրենց ճիշտ տեղում:

• Գ. Հ.- Գիտեմ, որ Ձեր մասին ակնածանքով են արտահայտվել հայկական կերպարվեստի մեծագույն դեմքեր՝ Գառզուն և Սարյանը, կպատմե՞ք այդ մասին:

• Վարուժան - Գառզուն այցելեց Հալեպի Սարյան ակադեմիա: Դա 1968 թվականն էր: Բոլորս ոգևորված էինք նրա գալուստով: Այդ օրերին ես ակադեմիայում ցուցահանդեսի էի պատրաստվում: Նա նայեց իմ աշխատանքները և ասաց. ‹‹Քո աշխատանքներից թխված հացի բույր է գալիս, արդեն պատրաստ հացի, մնում է մարդիկ ճաշակեն քո նկարները››: Ես այդ խոսքերից շատ տպավորված էի: Իսկ երբ 1969-ին եկա Հայաստան ուսանելու, հայրենիքում գտնվելուս առաջին օրը առավոտյան խնդրեցի հնարավորության դեպքում այցելել արդեն իսկ դպրոցական տարիներից ինձ համար լեգենդ դարձած վարպետի՝ Մարտիրոս Սարյանի արվեստանոցը: Ինձ ընձեռնվեց այդ հնարավորությունը: Դռան թակոցին արձագանքեց Սարյանի կինը՝ ասելով վարպետը հյուրեր չի ընդունում, բայց սենյակից լսվեց վարպետի ձայնը, ով ներս էր կանչում եկվորներին: Նա սայլակի վրա էր, մտերմիկ զրույցի ընթացքում ցույց տվեցի նրան իմ աշխատանքների ալբոմը: Նա ուշադրությամբ ուսումնասիրեց իմ աշխատանքներն ու ասաց. ‹‹Ինչու՞ ես եկել Հայաստան, դու արդեն պատրաստի նկարիչ ես, կարող էիր գնալ Փարիզ, իսկ այստեղ դու պետք է ամեն ինչ մոռանաս ու սկսես նորից սովորել ››: Ես, իհարկե, ուզում էի սովորելհայրենիքում, նա տվեց իր օրհնությունը և նույնիսկ իր ներկերից նվիրեց ինձ:

• Գ. Հ.- Երիտասարդ տարիներին Ձեր արվեստը գնահատել են այնպիսի դեմքեր՝ ինչպիսիք են Գառզուն ու Սարյանը: Այժմ դուք գնահատված եք նաև Ձեր ժողովրդի և պետության կողմից: Դրա արտահայտության նշաններից են այն բազմաթիվ մեդալները, որ ստացել եք հայրենիքից: Ինչպիսի՞ն է Ձեր վերաբերմունքը դրանց հանդեպ:

• Վարուժան - Գնահատականներին և մեդալներին վերաբերվում եմ ակնածանքով: Դրանք ինձ խոնարհեցնում են, ինչպես նաև պարտավորեցնում: Պարգևները շնորված են եղել 1996 թվականից սկսած՝ Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործում իմ ավանդի, ինչպես նաև հայրենիք-սփյուռք մշակութային կապերի ամրապնդման, հայ արվեստի տարածման և արտերկրում Հայաստանի հեղինակության բարձրացման համար: Բայց իմ ամենամեծ ձեռբերումն այն է, որ կարողանում եմ ծառայեցնել իմ արվեստը գեղեցիկի տարածման, մարդկանց բարօրրության և հակամարտությունների խաղաղ լուծման համար:

 Վարուժանական արվեստը գրավել և շարունակում է գրավել հազարավոր սրտեր: Նա նկարել է հարյուրից ավելի սրբապատկերներ հայկական եկեղեցիներում: Որմնանկարներում միանգամից զգացվում է հայկական միջնադարյան շունչը՝ համեմված վարուժանական խաղերով: Նրա ռոմանտիկ շարքը մեզ կրկին սիրահարեցնում և փոխանցում է այդ աստվածային զգացողության ողջ ազդեցությունը: Իսկ «Արվեստի խաղաղությունը» նկարաշարը հայտնվելով հանրության առաջ՝ մի պահ կանգնեցնում է ժամանակը և լուռ ճչում՝ խաղաղություն: Հեղինակ՝ Գայանե Հովհաննիսյան, Արվեստաբան