Ովքե՞ր են հայոց ցեղասպանության մեղավորները, ովքե՞ր են պատասխանատու նախորդ դարասկզբի այդ աննախադեպ ոճրագործության համար, ինչու՞ հայո՛ց ցեղասպանություն, որո՞նք են դրա բացասական հետևանքների հաղթահարման ուղիները. սրանք հարցեր են, որոնց Ժամանակին պատասխանել է նաև Նժդեհը:
Ի հակակշիռ հայ իրականության մեջ տարածում գտած մտամոլորության` Նժդեհը հայոց ցեղասպանության իրողությունը չի բացատրում միայն և միայն արտաքին գործոններով և չի խորշում դրանում հայ ժողովրդի մեղքի մասնաբաժնի` ներքին գործոնի ընդունումից: Հապճեպ ընդհանրացումներից խուսափելու համար պետք է նշել, որ հայոց մեղքերի մասնաբաժնի նժդեհյան ըմբռնումը որևէ ընդհանրություն չունի թուրք-ադրբեջանական իշխանությունների և կաշառված գրչակների մտացածին այն մեկնաբանությունների հետ, որոնց համաձայն հայերն իրենց դավաճանությամբ, կամավորական շարժումներով, վաշխառությամբ են վաստակել թուրքական ղեկավարության բացասական վերաբերմունքը:
Խնդրո առարկա հարցում Նժդեհի մտքերի տրամաբանությունը հանգում է հետևյալ եզրակացությանը. հայոց ցեղասպանությունը հետևանք էր ինչպես իրականացնողի, այնպես էլ զոհի թուլության կամ տկարության: Սակայն տկարություն հասկացության միանգամայն տարբեր ըմբռնմամբ: «Ըստ Շոպենհաուերի, - գրում է Նժդեհը, - մարդս ցավ է պատճառում ուրիշներին, իր սեփական ցավը մեղմացնելու համար: Այդ դեպքում` վայրագությունը մի տեսակ դարման է իր սեփական ցավի դեմ: Թուրքական գազանությունն էլ պետք է բացատրել անհատ, թե հավաքական թուրքի հոգեկան տկարությամբ: Նաև` այդ տկարության նվաստացուցիչ գիտակցությամբ»: Ցեղասպանության համար, այսպիսով, պատասխանատու են իրականացնողը և զոհը: Իրականացնողն արդարացման չենթակա ոճիրի ծրագրման և կյանքի կոչման համար, զոհը` այդ ոճիրը լիարժեքորեն կանխելուն հոգեբանորեն, քաղաքականապես և ֆիզիկապես անպատրաստ լինելու համար: «Մեզ պատժողը, - այս կապակցությամբ գրում է Նժդեհը, - թուրքը չէր, այլ` մեր տկարութիւնը թուրքի միջոցաւ»:
Իսկ վերոգրյալը նշանակում է, որ մենք ենք պատասխանատու մեր թե՛ ներկայի և թե՛ ապագայի համար, մեր քաղաքական ազատության և անկախության գոյության կամ բացակայության, ինքնազարգացման և ինքնակազմակերպման կարողության համար: Ավելին, եթե ցանկանում ենք լուսավոր ապագա, ապա դրա կերտումը պետք է սկսենք ներկայից, քանզի «ներկան, - ինչպես կասեր գերմանացի մտածող Լայբնիցը, - մշտապես հղի է ապագայով»: Այսինքն՝ մեր հոգեվերանորոգումը պիտի սկսենք ապագա լույս աշխարհ բերող ներկայում:
Հակառակ դեպքում ստիպված ենք լինելու դոփել անցյալի սխալների դաշտում և մեր հավաքական փրկությունն ու անվտանգությունը աղերսել այլոց բարյացակամությունից: «Հայը, - ժամանակին գրում էր Հ. Ասատրյանը, - վարժուել է իր իրաւունքը սպասել օտարների արդարամտութիւնից: Դրա համար էլ նա բարեկամներ չունի, որովհետեւ կանխաւ մատնում է մուրալու իր տկարութիւնը»:
Համոզված ենք, որ հայի ասատրյանական այս բնորոշումը աստիճանաբար դառնալու է սոսկ անցյալի փաստ, քանզի, ինչպես կասեր Նժդեհը՝«Ես ճանաչում եմ քեզ. …, երկաթե ժողովուրդ, որին աստվածային տեսչությամբ - վկա քո պատմությունը – տրված է առասպելական փյունիկի` իր աճյունից վերածնվելու կարողությունը…»:
Արմեն Սարգսյանի գրառումը
Ֆեյսբուք
