Մտավորականության դերի,  նախագահական և խորհրդարանական առաջիկա ընտրություններում  իր թեկնածությունն  առաջադրելու, Հայաստանից դուրս գտնվելու ու Հայաստանում շատերի կողմից այդ  մասին լռություն պահպանելու պատճառների և  այլ թեմաների շուրջ ASEKOSE.am-ի թղթակիցը զրուցել է գրող, «Վտարանդի հայ գրողների և մտավորականների միության» համահիմնադիր Վահե Ավետյանի հետ, ով  երկարատև բացակայությունից հետո միայն վերջերս է վերադարձել Հայաստան: 

Վահե Ավետյանը 1990-ին կամավորագրվել է Անկախության Բանակի շարքերը, մասնակցել մարտական գործողությունների: Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցության համահիմնադիր է:  Ընտրվել է կազմակերպության առաջին խորհրդի անդամ։ Իր իսկ խոսքով՝ քաղաքականության մեջ է հանրապետության հիմնադրումից մինչ օրս:

Հեղինակ է 8 գրքերի՝  «Անկախության Բանակ», «ԷսթաբլիշՄԵՆԹ», «Svartskalle», «Դեսից, դենից», «Blatte», «Բաղդասար, Լոքի, Նիլս, Շվեյկ…»… բազմաթիվ հոդվածների ու հրապարակումների՝  լույս տեսած հայկական, կովկասյան, շվեդական և այլ լրատվական միջոցներում ու հանդեսներում:

Առաջին երկու գրքերը՝  «Անկախության Բանակն» ու «ԷսթաբլիշՄԵՆԹ» հրատարակվել են Երևանում, «Դեսից-Դենից»-ի հրատարակումը դադարեցվել է:

Վահե Ավետյանը մեղադրվել է անօրինական զենք պահելու հոդվածով  և շուրջ 10 տարի նրա մուտքը Հայաստան արգելվել է:

-Պարոն Ավետյան, կցանկանայի նախ խոսեինք մտավորականության դերի մասին: Ո՞րն է մերօրյա մտավորականի առաքելությունը և արդյո՞ք այսօր ճիշտ տեղում է հայ մտավորականը:

- Բառն օգտագործելիս նկատի ունենք երևի մարդուն, որի աշխատանքը միտք արտադրելն է: Սրանից հետևում է, որ կա մարդու մի ուրիշ տեսակ, որը միտք չի արտադրում: Եկեք մինչև մտավորականի դերն ու առաքելությունը պարզելը, պարզենք թե ինչ ասել է մտավորական: Այս բառն ինձ սաստիկ հնացած է թվում, ինչպես նաև սովետական: Այն հատուկ նշանակություն է ստացել կարծես, որպես հետևանք անպետություն և անկիրթ ցեղ լինելու մեր մի քանի հարյուրամյա փորձի: 21-րդ դարն է: Հիմա անգամ պարզագույն աշխատանքն անելու համար պետք է մեքենաների տիրապետես, տեխնոլոգիաների, կրթություն, գիտելիք ունենաս: Մտավորական ասածը հիմա ուրիշ կերպ պետք է ընկալվեր, քան հին սովետական տարիների ընկալումով մտավորականը: Լավ, ասենք, որ մտավորականի դերը միտք արտադրելն է: Եթե դա է, ուրեմն դա էլ առաքելությունն է, բայց ո՞վ է դրել դա մտավորական կոչվածի ուսերին, հայտնի չէ, կամ ինչու՞ է ինքը որոշել վերցնել առաքելություն, ո՞վ է խնդրել, պարզ չէ: Պարզ է, որ ով որ է այդ մտավորական կոչվածը, իր գործը չի անում ներկայումս: Անցյալում գուցե արել է, չգիտեմ: Սրանք քաղաքացու հարցեր են: Ցեղախմբի անդամի խելքի բան չեն, որովհետև ցեղախմբի, տոհմի անդամը խելքին զոռ տալու կարիք չունի: Նրա փոխարեն կմտածի նա, ում որ նշանակել են մտավորական, ցեղախմբի ու տոհմի լավ տղերքը, մեկին գրող, մյուսին նկարիչ, մյուսին գիտությունների թեկնածու ու դոկտոր, ակադեմիկոս, և այլն: Քաղաքացիության ինքնագիտակցումը պետք է որ նոր հարթակ բերեր մտավորական բառը, վերաիմաստավորեր, գուցե հեռացներ բառապաշարից, համենայն դեպս այն տեսքով և իմաստով որ ժառանգել ենք: Ազգանալուց, քաղաքացի անալուց հետո, քո տեղն ուրիշը մտածել այլևս չի կարող, այդ շքեղությունը ցեղախմբինն է: Մեր երկրի անփառունակ ներկա վիճակի պատճառներից մեկն է նաև այն, որ մեր համաքաղաքացիները կարծում են, որ իրենց փոխարեն պետք է մտածեն ինչ-որ խորհրդավոր մտավորակններ, փոխանակ ինքնուրույն խելքներին զոռ տան, ու միասնաբար գործել սովորեն, ինչպես հարիր է ազգին:

- Շուրջ 10 տարի Դուք Հայաստանում չէիք: Այդ տարիների ընթացքում հետապնդվել եք անընդհատ, սակայն ինչպես ինքներդ եք բազմիցս նշել, Հայաստանում՝ որպես արձագանք, բոլորի կողմից տարօրինակ լռություն ու անտարբերություն է եղել: Ի՞նչ եք կարծում՝ ո՞րն էր այդ լռության պատճառը:

-Մեր երկրում չլռողն էլ, լռողն էլ մեդիան է, որն ամբողջությամբ վերահսկված էր և է: Ներկայումս, վերջին մի քանի տարիներին ցուցադրական ազատ է, որովհետև վտարանդի գրողներն ու լրագրողները անազատությունն արտասահմանից դարձրին անիմաստ, ինթերնետով: Արտասահմանում ապրող ազատամիտ մեր քույրերն ու եղբայները միացան, տեղեկատվական ամբողջ դաշտը վերցվեց բռնապետության ձեռքից 2005-ից հետո, և ապա մենաշնորհվեց այդով: Ներկայումս հարաբերականորեն ազատ մեդիայի առկայությունը դրանով է պայմանավորված, անիմաստ է այն տոտալ վերահսկելը, արտասահմանաբնակ մեր համաքաղաքացիները թույլ չեն տա այլևս, ձեռի հետ էլ կարելի է լավիկը ձևանալ արևմտյան աչքում, ասել, որ ազատություններ ենք զարգացնում երկրում: Իրականում սիտպված են: Ստիպողները քաղաքացիներ են: Արժե դա նկատել, խրախուսել, զարգացնել: Լռությունն անտարբերության պատճառով չի եղել, այլ հակառակը: Իմ դեպքի մասին խոսել նշանակում էր և է, ԿԳԲ-ի մեկուսացման ու կերպարի սպանության համակարգի մասին խոսել զուգահեռաբար, ինչով նրանք երկու տասնամյակ շարունակ քաղաքականությունից մեկուսացնում են բոլոր իրական ազգային ուժերին, անհատներին, իսկ ԱՄՆ-ում դատիս մասին խոսելը զուգահեռաբար բացահայտելու էր դաշնակցության երկար թևը լինելը սփյուռքում, այդ սովետական լրտեսական կազմակերպության: Իրենց ընդդիմադիր կոչողներն ու նրանց ենթակա իրավապաշտպանները, ակտիվիստները, շարժում-հեղափոխություն-նախաձեռնություններն ու ինչ-որ չափի ու կերպի ալթերնատիվ մեդիան տեղյակ էին 2005-ից, որ պատրասվում եմ առաջադրվել խորհրդարանական ու նախագահական ընտրություններում: Ես այդ մասին հայտարարել էի «Հետք» թերթին տված հարցազրույցում: Մինչ այդ բազում քննադատություն եմ հնչեցրել նրանց նկատմամբ, մինչ օրս անպատասխան: Նրանք հրաշալի հասկանում էին, որ իմ վերադարձը ակտիվ քաղաքական դաշտ շատերին կհեռացներ քաղաքականությունից հավերժ: Ես քաղաքականությունում եմ հանրապետության հիմնադրումից մինչ օրս, ՀՀԿ-ի առաջին խորհրդի անդամ եմ եղել, պատերազմի մասնակից եմ, վարել եմ ժողովրդավարությանը նպաստող առաջին ծրագիրը Հայաստանում, համահիմնադիր եմ բազում հասարակական կազմակերպությունների, մտքի շտեմարանի, կրկնակի մասնակից եմ Շվեդիայի խորհրդարանական ընտրություններին, մի քանի կրթություն ունեմ: Առանց սեթևեթանքի ասում եմ ձեզ, որ չկա երկրորդ իմ պեսը հայերի մեջ, միջազգային ու տեղական փորձով միաժամանակ, ու  Հայաստանի քաղաքական էսթաբլիշմենթում, բացարձակ մեծամասնությունն իմ դեմ անմրցունակ է: Սրա հրաշալի գիտակցումն է արմատը, ընդդիմության և իշխանության լուռ համագործակծության, իմ, և ուրիշ քաղաքական վտարանդիների դեմ, իսկ քանի իրենց ենթակա մեդիան ու իրավապաշտպանական ցանցը լուռ է, շարքային քաղաքացին անտեղյակ, նրանց ոչինչ չի խանգարում դրանում: Պատեհ է հիշեցնել այստեղ, որ մեր հանրապետությունում առաջին քաղաքական վտարանդին Պարույր Հայրիկյանն էր, որի դեմ գործեց անէացման ու մեկուսացման չեկիստական այդ մեքենան, որին մասնակից են և իշխանությունը, և ընդիմությունը, և թույլատրված բոլոր շարժում-հեղափոխություն-նախաձեռնություններն ու ակտիվիստները: Նրանք, ազգային ու բարոյական արժեքներից, արդարությունից, քաղաքացիական հասարակությունից խոսողները, համագործակցեցին քրեական հանցախմբի հետ, ինձ աքսորելու գործում, սեփական քաղաքական կարիերաները ապահով պահելու համար: Նրանք այդպես վարվում են մեր բոլոր ազգայինների հետ, Պարույր Հայրիկյանից սկսած: Նրանք նույն կերպ վարվեցին մնացյալ բոլոր վտարանդիների հետ, որովհետև նրանցից յուրաքանչյուրը այս կամ այն կերպ տրորել էր նրանց ոտքը գաղափարապես: Այս մարդիկ այսօր բացահայտված են այդով, որպես մի թայֆա, որը ոչ թե արժեքային համակարգ է ուզում փոխել երկրում ու հաստատել արդարություն, այլ սեփական թայֆայի շահերին են հետամուտ, և ուզում են տեղավորվել մյուս թայֆայի փոխարեն իշխանությունում: Մնացած ոչ մեկի հետ պատահածը, քաղաքական հետապնդումը սրանց չի հետաքրքրում: Վտարանդի գրողների բոլոր հայտարարությունները արվել են կանխավ իմացությամբ, որ լռություն պահպանվելու է, բայց հրապրակվել են ու տարածվել են տարիներ շարունակ, որպեսզի այսօր ներկայացվեն որպես ասածիս պատմական և իրավաբանական վկայություն:

-Դուք Անկախության բանակի անդամ եք եղել: Դրանք այն տարիներն էին, երբ անկախություն էր կերտվում: Այն տարիների Հայաստանի տեսլականը և այսօրվա Հայաստանը, ցավոք եզրեր չունեն: Որտե՞ղ ենք տանուլ տվել:

-Անկախության Բանակի զինվորական, այո: Տանուլ տվեցինք զենք վերցնելու առաջին իսկ ակնթարթից: Մեզ պարտադրեցին պատերազմ, մենք թույլ տվեցինք որ պարտադրեն: Մենք թույլ տվեցինք, որ անկախության մեր առաջնորդին աքսորեն մեջներիցս, տարիներ փորձված նվիրյալ կազմակերպությունը մեկուսացնեն ու անէացնեն, աչքներիս առաջ աճպարարություններով, մանուկների նման մեզ խաբելով իշխանության բերեն անհայտ ու ծախու պատեհապաշտներին, որոնք մինչ օրս այդ պատերազմից մեզ պատանդ են պահում, իրենց գործընկեր Ալիև կլանի հետ հրաշալի համագործակցությամբ, որպեսզի վերջինս էլ իր նախիրը պատանդ պահի մերի հետ միասին, սովետական միությունից: Պարզ բան է: Եվ մենք ունեինք մեջներս նրան, ով մեզ զգուշացնում էր, որ չի կարելի անել հենց այն, ինչ անում ենք: Նրան աքսորեցին, ոչ թե ղարաբաղ կոմիտեին, կամ մնացյալ նշանակովի հերոսներին: Ինքնորոշումը, մարդու իրավունքն ընդհանրապես, բոլոր խնդիրների լուծման բանալին են, ու միջազգայնորեն ճանաչելի, վերջ առաջ ամեն ինչ հենց այդպես էլ լուծվելու է: Մենք այդ բոլոր բանալիներն ունեինք մեր ձեռքերում, երբ իքնորոշվում էինք: Պարտվեցինք, երբ հրաժարվեցինք այդ ամենից, զենք վերցրինք, սովետի դեմ կռվելու համար, ինչ-որ ժամանակ կռվեցինք, բայց հայտնվեցինք թուրք մորթողի կարգավիճակում:

-Դուք ՀՀԿ-ի ձևավորման ակունքներում եք եղել, այսօր այդ շարքերում կա՞ն իրական գաղափարակիրներ:

- Չկան: Իրական գաղափարակիրն այսօր պետք է պահանջեր կուսակցության ղեկավարության հրաժարական ու արտահերթ համագումար, կամ հայտարարություն աներ իր այդ կուսակցությունից հեռանալու վերաբերյալ, որովհետև չի կարող անկախական կուսակցությունը լուծարել սեփական պետությունը օտար կայսրության մեջ, ու ոչ մի կուսակցություն նման բան չի կարող անել: Նման բան կարող է անել օտար կայսրության լրտեսական ցանցի ագենտուրան:

-Բազմիցս հայտարարել եք, որ պատրաստվում եք Ձեր թեկնածությունն առաջադրել նախագահական և խորհրդարանական ընտրություններում: Ունե՞ք հստակ ծրագրեր և ո՞րն է նպատակը:

-Բազմիցս հայտարարել եմ, որ մասնակցելու եմ խորհրդարանական և նախագահական ընտրություններին: Առաջադրվելը մասնակցելու ձևերից մեկն է: Կարող եմ չառաջադրվել, եթե օրինակ ԱԻՄ-ը զգալի տեղ վերցնի խորհրդարանում: Կարող եմ աշխատել դրա համար, օգնել ԱԻՄ-ին ու չառաջադրվել: Մասնակցության ավելի էֆեկտիվ ձև կարող է պատահել, իսկ այն ինչ մեկ քաղաքացուն հասանելի է, քաղաքականության վրա մեն մի հատիկ մարդու ազդելը, կարող եմ անել որպես անհատ, ԱԻՄ-ը միշտ բաց է դրա համար, իսկ որպես գրող ու հրապարակախոս կարող եմ անել անգամ ավելին, քան կուսակցական սահմանափակություն ունենալու դեպքում: Հնարավորությունները շատ են: Այո, մասնակցելու եմ ընտրություններին, նույն կերպ նախագահական ընտրություններին եմ մասնակցելու: Կրկնեմ, առաջադրվելը մասնակցության ձևերից մեկն է: Նպատակ ունեմ իհարկե. ազատ, խաղաղ, ժողովրդավար Հայքն է նպատակս: Ծրագիր Պարույր Հայրիկյանը ներկայացրել է անցած ընտրություններին: Մեզ դրանից ավել բան առայժմ պետք չէ:

-Պարոն Ավետյան, չենք կարող շրջանցել ամենամտահոգիչ խնդիրներից մեկը: Այսօր շատ ազատամարտիկներ հանապազօրյա հացի խնդիր ունեն ու ստիպված փողոց են դուրս եկել պայքարելու: Սակայն բավական չէ, որ նրանց ձայնը լսելի չէ, բավական չէ, որ նրանք անտարբերության են մատնված, երկրի նախագահի մակարդակով նրանց «նվնվացող» բնորոշումն է տրվում: Հետաքրքիր է Ձեր վերաբերմունքը:

-Ոչ մի ազատամարտիկ հացի համար դուրս չի եկել ցույցի ու բողոքի: Նա, ով նման բաների համար բողոքի է դուրս եկել, կապ չի ունեցել ազատամարտի հետ: Ազատամարտիկն իր կյանքից բացի, զոհողության սեղանին է դրել իր բոլոր հարազատների երջանկությունն ու բարօրությունը: Ազատամարտիկն այդ գիտակցումով է գնացել ճակատ, չեր կարող ուրիշ կերպ լինել: Ի՞նչ հաց, ի՞նչ կարիք: Ինչու՞ դուրս չէին գալիս պայքարի դեռ 92, 93 թվերին, երբ առանց հարկ վճարելու պապիրոսի բուդկա դնելու համար ազատամարտիկի գրքույկ էին բաժանում փողոցային խուժանին: Պատերազմը հաղթել է ընդամենը 10-15 000 մարդ, այսօր մի 150 000 ազատամարտիկ ու չգիտեմ ինչի անդամ կա երկրում: Ի՞նչ ազատամարտիկ: Ազատամարտիկն ու մնացյալ բոլորը այն օրին են, ինչ օրին որ են, նախնական մեղքի պատճառով, որին ակամա, թե ոչ, մասնակից ենք եղել բոլորս: Ամեն մեկս մեր սահմանափակումների պատճառով թույլ ենք տվել, որ հայկական քաղաքական կազմակերպությունը մեկուսացվի, ԿԳԲ-ն գա իշխանության: Այդ իշխանության տարածումը ամեն մեկիս շուրջը եղել է, ամեն մեկիս մակարդակի ու չափով, սկզբում կաշառել են մեզ, ներքաշել, հետո երբ նկատել ենք արդեն համամեղսակից ենք եղել, արդեն ուշ ենք համարել, իսկ հետագայում թալանվել ենք մեծ մասս այնպես, ինչպես մնացյալը: Մեր համառ լռությունը ինչ- որ դեպքի հետ կապված, հաճախ կապված է սեփական մեղսակցության հետ: Տհաս հոգեբանությունների համար դժվար է խոստովանելն ու ազատվելը բարդույթներից, բայց, ցավոք, դա միակ ճանապարհն է: Վերջ, առաջ ստիպված ենք լինելու, կամ կորցնելու ենք հայրենիքը: Վերջ առաջ կանգնելու է տհասը ընտրության առաջ, իր բարդույթը, թե ամբողջ հայրենիքը, սեփական հարազատներով, ընտանիքով, երեխաներով ու իրենով հանդերձ: Սա է միակ խնդիրը, ուրիշը չկա: Ով ուրիշ բաների հետևից է ընկած, ջրափոսում պղպջակ է արածը, եթե չի գիտակցում, եթե գիտակցում է, կաթսայից գոլորշի բաց թողնող չեկիստ է: Անկախության առաջնորդը մեջներս է, գաղափարը նույնպես, միշտ եղել են տեղում, ոչ մի մարդ սխալ լինելուց ապահովագրված չէ, մնում է միայն համեստորեն գիտակցի, որ սխալվել է, համեստանա ընդհանրապես, կանգնի այդ գործից տեղյակ մեր ամենափորձված, ու ամենատեղյակ գործչի կողքին: Ամեն ինչ կընկնի տեղը:

-Այսօրվա իրավիճակը մտահոգիչ է բոլոր առումներով. արտագաղթ, սոցիալական խնդիրներ, խայտառակ որոշումներ.... ո՞րն է ելքը՝ ըստ Ձեզ:

-Օրինական իշխանություն առաջացնելը: Մեզ պետք է խաղաղություն, ազատություն, ժողովրդավարություն: Դա կարող է անել միայն օրինական իշխանությունը: Նշանակովիները այդ ամենի հակառակն անելու համար են եղել, կան , ու լինելու են, եթե թույլ տանք, որ մնան, որևէ տեսքով:

Հեղինակ՝ Հասմիկ Գյոզալյան