«Ծնվել եմ Լիբանանում, տասնինը տարեկանում ԱՄՆ եմ տեղափոխվել: Երանի եմ տալիս մանկությանս օրերին, քանի որ այդ ժամանակ ոչինչ չէի հասկանում:
Փոքրուց տարբերվել եմ բոլորից. Եթե որևէ մեկն ասեր` սա այսպես պիտի լինի, այն ժամանակվանից ասում էի` ինչո՞ւ»,-մանկության մասին խոսելիս ասում է ինքնատիպ ու յուրօրինակ մարդկանցից մեկը՝ «Ձեր կարծիքը», «Բարի լույս» և «Հայը» հաղորդաշարերի, հեղինակ և վարող, համերգային ծրագրերի պրոդյուսեր, «Հայկական արվեստներ» ընկերության հիմնադիր Ստեփան Փարթամյանը, ում հետ զրուցել ենք ԱՄՆ-ում և մի շարք այլ երկրներում հայի ինքնությունը փաստող գրքի հրատարակության, հայ ժողովրդի մտածողության, Թուրքիա մեկնելու և այլ հարցերի շուրջ:
Եթե վերադառնային մանկության այդքան երանելի օրերը, ի՞նչը կփոխեիք:
-Հայերեն կսովորեի և հայկական դպրոցը չէի թողնի ու արաբական դպրոց գնայի (վերաքննություն ունեի հայոց պատմություն, հայոց լեզու, կրոն առարկաներից): Այդ տարիներին պարզ չէր, որ իմ սերը, կյանքի ցանկությունը հայ լինելն է: Որևէ մեկը չասաց, որ այս տղան հետաքրքիր ապագա կարող է ունենալ, որովհետև մենք` հայերս, երբեք հետաքրքրված չենք, որ պատանուն, երիտասարդին նայենք և ասենք, որ ապագայում լավ մարդ կդառնա:
Չափահաս էիք, երբ տեղափոխվեցիք ԱՄՆ: Գիտեմ, որ մասնագիտությամբ հեռուստատեսության ու կինոյի բեմադրիչ եք: Այդտեղ հե՞շտ էր աշխատանք գտնելը:
-Աշխատանք հասկացողությունը ես ստեղծեցի ինձ համար: Ուսանելու տարիներին նկարահանում, մոնտաժ էի կատարում: Լոս Անջելեսում հայկական երկու ծրագրեր կային` մեկ ժամ տևողությամբ: Երբ հանրախանութում էի աշխատում, (գնված ապրանքը տոպրակներում էի տեղավորում), դիմացը հայկական այդ մեկ ժամանոց հաղորդման տաղավարն էր: Երբ 15 րոպե ազատ ժամանակ էի ունենում, գնում, օգնում էի: Հետո աշխատողներից մեկի հետ խնդիրներ եղան, նա հեռացավ և տնօրենն ասաց, որ ուզում է` միշտ իր կողքին լինեմ: Երեք աշխատանք էի կատարում. գազալցակայանում էի աշխատում, հանրախանութում, նկարահանումներ էի անում, հոգնած դասի էի գնում ու քնում: Վերջիվերջո ապրուստ պիտի հայթայթեի: Դժվարությունն ամենուր է, ոչ ոք չի ասի. Ա՛ռ այս գումարն ու ապրի՛ր:
Երեք տարի առաջ եկաք Հայաստան՝ ընդմիշտ բնակվելու ցանկությամբ: Մնացիք մի քանի ամիս: Ի՞նչը խանգարեց:
-Ոչինչ էլ չխանգարեց: Հիմա էլ բնակվում եմ Հայաստանում, միայն թե Գլենդելի մարզում: Ինձ համար Հայաստանը երկրագունդն է: Երբ 20 տարի առաջ ներկայացրեցի առաջին հաղորդումս, ասացի՝ խելացի հայը, ուր էլ որ ապրի, կարող է գոյատևել առանց Հայաստանի: Քննադատեցին՝ ասելով, թե այդ ինչպե՞ս, չէ՞ որ Հայաստանը աղբյուրն է մեր հայկականության: Ես բացատրեցի, որ դա սխալ է: Մարդն, ինքը գիտակցում է, զգում է, որ հայ է, հիմա Չինաստանում ապրող հայ է, թե ԱՄՆ-ում, սա արդեն կարևոր չէ: Կարևորը իր մայրենի լեզուն է ու մշակույթը: Հետաքրքիրն այն է, որ երբ ասացի, որ գնում եմ Հայաստան ապրելու, այն մարդիկ, ովքեր քննադատում էին ինձ՝ ասելով, թե դավաճան ես, հայը պետք է իր երկրում ապրի, ասացին՝ գնում ես Հայաստան՝ ի՞նչ անես…
Հայը տկար է, կորցրել է հայ լինելու իր ուժը: Աշխարհի ամենահզորն է, բայց ամենատկարը, թե՛ ուղեղով, թե՛ ֆիզիկապես:
Ինչ-որ բան փոխվե՞լ է այս 3 տարիների ընթացքում.Ի՞նչը այս կարճ ժամանակահատվածում գրավեց Ձեր ուշադրությունը:
-Ես միշտ ասում եմ՝ հայն ավելի շատ ստամոքսի, քան ուղեղի ժողովուրդ է: Շատացել են խոհանոցային օբյեկտները՝ սննդի կետերը: Նկատեցի նաև, որ բոլոր խանութները վարձով են տրվում…3 տարի առաջ դատարկ խանութներ չկային: ԱՄՆ-ի իրավիճակի նման է, թե ի՞նչն է պատճառը՝ դեռևս չեմ կարող ասել:
Քիչ առաջ էլ սրճարանում էի նստած. մաքրողը եկավ, առանց ներողություն խնդրելու՝ ասաց, թե այստեղից վեր կացեք, գնացեք մյուս տեղը նստեք: Մարդը, ինքը, կոպիտ է, Հայաստանում առավել շատ:
ԱՄՆ վերադառնալը կարծես թե դրական արդյունք է ունեցել: Լինելով մի շարք շրջաններում՝ ՛Yes, We Have՛՛ գիրքն եք հրատարկել: Այս դժվարին գործին ձեռնամուխ լինելու դրդապատճառը ո՞րն է:
-Մանկուց հայի մասին տեղեկութուն եմ հավաքում, քանի որ հավատացած եմ՝ հայի արյունը ուրիշ է: Ստեղծագործող է, հզոր: 21-րդ դարում, երբ որ բջջային հեռախոսները, համացանցը հասանելի է, ամոթ է, որ հայը չվավերագրի: Սկսեցի ԱՄՆ-ից: Փորձեցի կազմակերպություններին դիմել՝ օգնելու համար: Տգետ էին, իմաստը չհասկացան: Տվյալները հավաքեցի և 150 էջից բաղկացած գիրք տպագրեցի այն մասին, թե հայերն ինչ գործ են արել ԱՄՆ-ում: Ամենը՝ փաստաթղթերով հիմնավորված:
Գլենդելում վաճառեցի մի քանի հարյուր օրինակ: 600 դոլարով 500 օրինակ լցրեցի պայուսակս ու 50 օրով ճամփա ընկա, վաճառեցի ահագին և այսպես սկսվեց վավերագրելու իմ աշխատանքը. հայկականը երկրագնդի մեջ: Գիշերները 10 հոգանոց սենյակում էի քնում: Իհարկե, Ֆրանսիայում բարեկամը իր տունը տրամադրեց, Կիպրոսում մեկ ուրիշը՝ իր տունը և այս բոլորը ֆեյսբուքի շնորհիվ:
Գրքի հայերեն տարբերակը կա՞:
-2009 թվականին հրատարակեցինք անգլերեն լեզվով, 2012 թվականին՝ հայերենով: Առաջին գրքից 5000 օրինակ վաճառեցի, 2-րդը 200 հոգի էլ չգնեց: Մարդիկ հետաքրքրված չեն հայերենով: ԱՄՆ-ում 12 դպրոց ունեք, կա մոտ 5000 աշակերտ: Սա միայն Հարավային Կալիֆորնիայում: Հայը ընթերցող ժողովուրդ չէ;: Գրքի համար հերթ կանգնող սերունդն այլևս գոյություն չունի. iPad-ը, Android-ը փոխարինել են գրքին:
Այսօրվա սերնդին խաղի միջոցով կարճ տեղեկություններ պետք է տրամադրես:
Տարիներ առաջ ասացի՝ 20.000 դոլար տրամադրեք, խաղ ստեղծեմ. Արևմտյան Հայաստանում շարժվեն մեքենայով: Երեխան երբ խաղա՝ առաջ չի կարողանա գնալ, մինչև հարցերին չպատասխանի: Մեկ ամսում հայոց պատմություն կսովորեր: Չօգնեցին: Առաջարկեց նաև Գրիգոր Լուսավորչի, Խոր Վիրապի մասին պատմող խաղ: Երևանի կենտրոնում կաթողիկոսի նստավայրը կառուցելու համար ծախսված 2 միլիոն դոլարով թող համակարգչային խաղ ստեղծեին, ավելի օգտակար կլիներ: Այստեղից Էջմիածին կես ժամվա ճանապարհ է:
Գրքում սահմանափակվում եք անձի մասին կենսագրական շատ քիչ տեղեկութուններ հայտնելով: Կյանքն ու գործունեությունը մանրամասն չներկայացնելու պատճառն ի՞նչն է, չէ՞ որ հայ ազգը սիրում է ուրիշի կյանքի մասին իմանալ:
-Նոր սերունդը 500 էջ կարդալու ժամանակ չունի: Քչերն են, որ 1000 էջ կնստեն ու կկարդան: Եվ, հետո, մարդու կյանքը այնքան կարևոր չէ, որքան գործունեությունը: Գործունեությունը գալիս է փրկելու մարդկությանը:
Գրքում, եթե չեմ գտել հեղինակի մասին մանրամասներ, միայն անունն է ու ստեղծագործությունը:
Հայը մշակութային դիվանագիտությամբ կհաղթի բոլորին: Դժբախտաբար, Հայաստանում ոչ նախարարությունն է մշակույթից հասկանում, ոչ ժողովուրդը: Պարզապես կեղծավորության մշակույթ են ներկայացնում:
Ո՞րն է ճշմարիտ մշակույթը:
-Մենք՝ հայերս, պետք է իմանանք, թե ով ենք: Մենք չենք ստեղծել հաջորդ սերնդի մեծերին: Պարույր Սևակ ենք ասում, Սիլվա Կապուտիկյան, Համո Սահյան, Թեքեյան, Րաֆֆի… Վաղվա երիտասարդին չենք ներկայացնում: Երկու սերունդ հետո մեծեր չենք ունենա:
2 տարի առաջ Հայ գրքի տպագրության 500 ամյակն էր: 500 նոր գիրք չտպագրվեց այդ օրը: Աշխարհին ուղղակի ուզում էին ասել, որ Երևանը գրքի մայրաքաղաքն է:
Իսկ դուք որքանո՞վ եք ծանոթ արդի գրողներին:
-Ծանոթ չեմ: Ասում են, որ որակ չկա: Պատճառն այն է, որ դպրոցը չի կրթել:
Օրինակ ԱՄՆ-ում 12 ամենօրյա դպրոցները 50 տարվա մեջ մեկ հայ գրողի չեն ներկայացրել: Ի՞նչ օգուտ ունեն այս դպրոցներն ու 50 տարվա նրանց գոյությունը:
Հայ ազգի 51 տոկոսը ապուշ է, 49 տոկոսը՝ խելացի: Աստված չի ստեղծում գրականություն, մարդն է ստեղծում: Մտածելակերպի չափանիշն է, որ պետք է լավ ու վատ ստեղծի: Թշնամին շատ լավ գիտի հայի տգետ լինելը, անտարբերությունն իր մշակույթի հանդեպ, ուրեմն, մեր մշակույթը օրեցօր նսեմացվում է և դրա կործանմամբ թշնամին կհաղթի հային: Այսօր բջջային հեռախոսները դարձել են դպրոցներ: Կայքերն էլ անցյալն են ներկայացնում, իսկ այսօրվա երիտասարդին պետք է օգնել, որ նա ստեղծագործի, նոր պատմութուն գրի, հայերեն կարդա: Օրեցօր հայերեն իմացողների թիվը պակասում է:
ԱՄՆ-ում բնակվող հայերը տեղի հայկական դպրոցներն են նախընտրում, թե՞…
-Նյութական կարողության հարց է: Ամիսը եթե 700-800 դոլար վճարես, երեխադ հայկական դպրոց կգնա: Ուղարկում են՝ ասելով, թե լավ միջավայրում կլինի, թմրանյութից հեռու, բայց, չգիտեն, որ հայկական դպրոցներում էլ նույն այս ամենը կատարվում է: Բայց այս ամենի մասին չենք բարձրաձայնում, քանի որ մենք սրբություն ունեք, առաջին քրիստոնյա ազգն ենք:
Հայը ուր գնում է՝ եկեղեցի է կառուցում:Թուրքերից ավելի շատ, հայ ազգի ամենամեծ թշնամին հավատքն է: 50 տարվա ընթացքում հայը ձուլվել է, քանի որ եկեղեցին նրան հայկականություն չի տվել: Հայն է պահել եկեղեցին և ոչ հակառակը: 100 տարի առաջվա եկեղեցին եմ նկարել և ներկայիս: Նորը, որ հայաշատ վայրում է, շրջապատված է հայերով, հինը՝ ոչ: Հայի տեսակը շատ լավն է, կատարածը՝ վատ: Հայի ուղեղը չի գործում , ժանգոտել է:
Ժանգոտե՞լ է, բայց չէ՞ որ ամբողջ աշխարհում բոլոր բնագավառներում առաջատարները շարունակում են հայ ազգի ներկայացուցիչները մնալ…
-Թութակը, ինչ-որ իրեն սովորեցնեն՝ կարտահայտի, բայց, երբեք չի կարող ինքնուրույն նախադասություն ասել: Դարձել ենք թութակի նման.շատ գեղեցիկ ենք, սովորել ենք ճատրակի շարժումները, բայց երբեք ինքնուրույն քայլ չենք կատարում, ինչ-որ սովորել ենք՝ այն ենք արտահայտում: Այստեղ է մեր դժբախտությունը: Թութակին եթե ասես բարև, կասի բարև, քանի որ սովորած է՝ բարև, բարև, երբեք քեզ չի ասի դու ինչպե՞ս ես, քանի դեռ չես ասել:
Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցն է մոտենում: Հաղորդման շրջանակներում հարցնում եմ, թե ո՞րն է տարբերությունը 99-րդ, 101-րդ և 100-րդ ամյակների: Ընդհանրապես մարդը ուրախանում է, երբ թիվն ամբողջանում է: Հիմա մենք ուրա՞խ ենք, որ 100-րդ տարին է: Եթե մենք պահանջատեր ենք, փորձում ենք հարցը միջազգային չափանիշներով ներկայացնել և լուծել, ինչո՞ւ 99-րդն այդպես չենք արել: Փուչիկը փչել ենք ուղղակի, իսկ այն իրականում դատարկ է: Ոչինչ կարծես նախատեսված չէ ոչ Հայաստանում, ոչ՝ ԱՄն-ում: Պարզվում է՝ այդ օրը ԱՄՆ-ում պետք է աղոթեն: Մարդիկ աղոթքի կարի՞ք ունեն: Այսքան ժամանակ է՝ աղոթում ենք, տեղ չենք հասնում: Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի աղոթքն ա՞յլ է լինելու:
Հայաստանում էլ հստակ որևէ ծրագիր չկա: Ահա հայի կեղծավորութունը, քանի որ թութակ ենք: Մեկը մեզ պետք է սովորեցնի, թե ինչ անենք այդ օրը: Վստահ եմ, որ երկու աղոթք այդ օրը ավել է լինելու:
Պատկերացրեք՝ հիմա Ձեր հերթական «Հայը» հաղորդաշարն է: Ինչպե՞ս կսկսեիք հաղորդաշարը՝ եթե թեման վերջերս Թուրքիայի նախագահի երդմնակալության արարողության ժամանակ ՀՀ ԱԳ նախարարի կողմից փոխանցված հրավերը լիներ:
-Այս քայլում որևէ սխալ բան չեմ տեսնում: Խաղի ժամանակ դիմացինին միշտ պետք է խաղի հրավիրես, որ կարողանաս հաղթել: Եթե գա՝ նշանակում է ընդունել է իրողությունը: Զգացմունքներով պետք չէ առաջնորդվել: Սա քաղաքական շատ լավ խաղ էր: Պատասխանելու հերթն իրենցն է: Քաղաքականությունը գալիս-գնում է: Վաղը 110-րդ ամյակին էլ կարող է հրավիրել:
Մեկ նախադասությամբ ինչպե՞ս կբնութագրեք հային.Ո՞վ է հայը:
-Հայը այն մարդն է, որ հայերեն գիտի: Չինացու և հայի տարբերությունը միայն աչքը չէ, մշակույթն է: Այսօր այրած սրտի մխիթարանքով ասում ենք հա , անգլերեն է խոսում, ռուսերեն, բայց շատ լավ հայ է: Ինչպե՞ս է լավ հայ: Մշակույթը լեզուն է: Այստեղից նոր սկիզբ են առնում գրականությունը, երաժշտությունը, նույնիսկ պարարվեստը: Բժիշկ է, դեղրորայքը, որ պետք է գրի հիվանդին, հայերենով չի կարողանում: Ասում ես՝ ինչո՞ւ հայերեն չես գրում , պատասխանում է, որ շատ դժվար է: Բայց, եթե ասես, որ տարին կես միլիոն դոլար շատ կաշխատես, եթե հայերեն իմանաս, մեկ ամսվա մեջ կսովորի:
Եղել եք 12 երկրներում՝ ԱՄՆ, Կանադա, Լիբանան, Կիպրոս, Իտալիա, Պորտուգալիա, Շվեյցարիա, Անգլիա և վավերագրել եք հայկականը: Ո՞րն է լինելու Ձեր հաջորդ կայարանը:
-Հաջորդ տարի պատրաստվում եմ Թուրքիա մեկնել: Ցեղի ապրելու իրավունքի մասին վավերագրական շարժապատկեր եմ ներկայացնելու: Ստեղծել եմ PARTAM all things Armenian App-ը՝ ճամփորդական ուղեցույցը, որի միջոցով բոլոր տեղեկությունները կվավերագրվեն և անվճար կհասցվեն հասարակությանը: Քանի որ աշխարհի ամենահարուստ հայը Ստեփան Փարթամյանն է:
Ինչո՞վ է հարուստ Ստեփան Փարթամյանը:
-Անունս Ստեփան Փարթամյան է, սրանով: Աշխարհի ամենահարուստ մարդը կերազի, որ Ստեփան Փարթամյան լինի: Եթե ամբողջ նյութականը տրամադրի, չի կարող լինել ու ունենալ իմ մտածողությունը:
Հարցազրույցը՝ Անի Կարապետյանի
